२१ जून रोजी जागतिक योग दिनाचे औचित्य साधून पोस्ट विभाग [इंडिया पोस्ट] विशेष रद्दीकरण शिक्का घेऊन येत आहे. हा अनोखा उपक्रम 7व्या आंतरराष्ट्रीय योग दिन २०२१ च्या स्मरणार्थ चिन्हांकित असेल. आंतरराष्ट्रीय योग दिनाचे औचित्य साधून भारतीय पोस्ट द्वारे संपूर्ण भारतभरातील 810 मुख्य पोस्ट ऑफिसच्या माध्यमातून चित्रित डिझाईनसह हे विशेष रद्दीकरण शिक्के जारी केले जातील. हे आतापर्यंतच्या सर्वात मोठ्या एकाच वेळी फिलाटेलिक अनावरणपैकी एक ठरणार आहे.
लातूर व उस्मानाबाद हेड पोस्टऑफिस येथे 21 जून 2021 रोजी त्यांच्या कार्यालयात बुक झालेले सर्व टपाल या विशेष शिक्क्याने छायांकित केले जातील. हिन्दी व इंग्रजी मध्ये ‘आंतरराष्ट्रीय योग दिवस 2021’ लिहिलेल्या ग्राफिकल डिझाइन सह विशेष छायांकित रद्दीकरण शिक्के हे शाईने छायांकित करण्यात येतील. वापरलेले डाक टिकिट पुन्हा वापरण्यात येऊ नये याकरीता सदर टिकिट शिक्क्याने छापले जाणे यास तिकिट रद्दीकरण (cancellation) करणे असे म्हणतात. एकदा वापरलेल्या तिकिटाचा पुन्हा वापर होऊ नये, म्हणून ज्या पोस्टाच्या शिक्क्याने रद्द केले जातात, त्या शिक्याला रद्दीकरण असे म्हणतात. असे शिक्के म्हणजे मूल्यवान संग्रह आणि फिलाटेलिक अभ्यासाचे विषय असतात.
गेल्या काही वर्षांमध्ये मुद्रांक संकलनाची आवड कमी झाली आहे आणि या छंद किंवा कलेचा पुनरुज्जीवन करण्यासाठी इंडिया पोस्ट ने फिलाटेलिस्ट साठी एक योजना चालविली आहे. ते फिलाटेलिक ब्युरोस आणि नियुक्त केलेल्या पोस्ट ऑफिस मधील काऊंटर द्वारे स्टॅम्प चा लाभ घेतात. एखादी व्यक्ती २०० रुपये जमा करून सहजपणे देशातील कोणत्याही मुख्य पोस्ट ऑफिसमध्ये फिलाटेलिक डिपॉझिट खाते उघडू शकते आणि शिक्के व विशेष कव्हर्स सारख्या वस्तू मिळवू शकते. याव्यतिरिक्त, स्मारक तिकिटे फक्त फिलाटेलिक ब्युरोस आणि काउंटरवर किंवा फिलाटेलिक ठेव खाते योजना अंतर्गत उपलब्ध आहेत. ते मर्यादित प्रमाणात छापले जातात.
लातूर आणि उस्मानाबाद मुख्य डकघरात दिनांक २१ जून २०२१ रोजी फिलाटेलिक ठेव खाते उघडण्यासाठी नागरिकना जाहीर आवाहन केले जात आहे. योग आणि आंतरराष्ट्रीय योग दिवस हे वर्षानुवर्षे फिलाटेलिक कार्यक्रमांसाठी लोकप्रिय विषय आहेत. २०१५ मध्ये पोस्ट ऑफिस विभागाने आंतरराष्ट्रीय योग दिनाच्या दिवशी दोन शिक्क्यांचा संच आणि एक लघुपत्रक प्रसिद्ध केले होते. २०१६ मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी द्वितीय आंतरराष्ट्रीय योगदिनाच्या स्मृतीदिना निमित्त सूर्यनमस्कारावरील स्मारक टपाल तिकिटे जाहीर केली. २०१७ मध्ये यूएन पोस्टल प्रशासन (यूएनपीए) ने न्यूयॉर्कमधील आंतरराष्ट्रीय योग दिनाचे स्मरण करण्यासाठी 10 योग आसन दर्शविणाऱ्या शिक्क्यांचा संच जारी केला.
आंतरराष्ट्रीय योग दिवस गेल्या सहा वर्षात जगभरात (अनेकदा सर्जनशील) प्रकारे साजरा केला जातो. भारतात पूर्वीच्या अनेक सुंदर चित्रांमध्ये योगदिनाच्या अनोख्या उत्सवांचे चित्रण केले आहे. यामध्ये हिमालयातील बर्फाच्छादित भागात योगाभ्यास करणारे भारतीय सैन्य कर्मचारी, नौदल अधिकारी व आयएनएस विराटवर योग करणारे कॅडेट्स, आयडीवाय मेसेजिंग चे वाळू शिल्प तयार करणे, भारतीय नौदलाच्या भारतीय पाणबुडी आयएनएस ‘सिंधुरत्न’ इत्यादी वर योगासने करणारे भारतीय नौदलाचे अधिकारी यांचा समावेश आहे. सध्याचा फिलाटेलिक पुढाकार आंतरराष्ट्रीय योग दिवस साजरा करण्याच्या विविधतेत भर घालत आहे.युनायटेड नेशन्स जनरल असेंब्लीने (यूएनजीए) ११ डिसेंबर २०१४ रोजी घेतलेल्या ठरावामध्ये २१ जून हा आंतरराष्ट्रीय योगाचा दिवस (आयडीवाय) म्हणून घोषित केला. २०१५ पासून हा दिवस जगभरात सतत वाढणाऱ्या संख्येने पाळला जात आहे.
यावर्षी कोविड-१९ रोगाच्या प्रादुर्भावमुळे सद्यपरिस्थितीचा विचार केल्यास बहुतेक कार्यक्रम ऑनलाइन पद्धतीने होतील आणि या वर्षाच्या मुख्य विषयाला “योगा करा, घरी रहा” असे प्रोत्साहन देण्यात आले आहे. देश सावधगिरीने लॉकडाउन मधून बाहेर पडत असल्याने 800 हून अधिक संग्रहणीय (प्रत्येक पोस्ट ऑफिसचे संग्रहण रद्द करण्याच्या डिझाइनची रचना) असलेले हे विशाल टपाल स्मारक मोठ्या प्रमाणात फिलाटेलिक संधी उघडते आणि कदाचित देशामध्ये फिलाटेलिक प्रक्रियेला पुन्हा चालना देईल.